Ârız Mebnîler: Bazı Münâdâlar

Münâdâ.

I-BAZI MÜNÂDÂLAR

Müfred alem ve nekre-i maksûde olan münâdâlar ref’ alâmeti üzerine
mebnîdir:

يَا مُؤْمنُونَ!
یَا حَسَنَان!

Ey mü’ minler!
İki Hasan!

يَا رَجُلُ!
يَا أَحْمَدُ!

Ey Adam!

Ahmed!

يا بِنْتان !! Ey iki kiz

يا رَجُل! !Ey adam

Not:  a-Alem müfredden maksat, alem (özel isim) in izâfet ve
sibh-i izafet olmamasidr (عَبْدُ الله gibi).

Not:  b-Nekre-i maksûde adını bilmediğimiz veya adını bildiğimiz
halde gerçek adını söylemeksizin karşımızda bulunan kimseye yaptığımız
nidâdır:

c-Bu konuya münâdâ bahsinde daha fazla yer verilecektir. Bk.

II-BAZI ŞARTLARDA (لاَ ) NIN İSMİ
Umûmî olumsuzluk bildiren (لاَ ) nın ismi aşağıdaki şartlarda feth
(daha doğrusu nasb alâmetleri) üzerine mebnî olur:
1-İsim müfred olmalı,
2-Nekre olmalı,
3-Muza’af olmamalı,
4-Muza’afa benzer (şibh-i muza’af) olmamalı,
5-(لاَ ) ile ismi arasına başka bir kelime girmemeli,

6-( لاَ ) nın önünde harf-i cer bulunmamalı.

لاَ رَجُلَ فِى الْحَدِيقَةِ.
لاَ طَالِبَ فِى الْمَدَرَسَةِ.
Bahçede hiçbir adam yok.
Okulda hiçbir öğrenci yok.

Not: a-Yukarıdaki şartlardan “müfred olmalı”dan maksat, (ý) nın
ismini izâfet veya şibh-i izâfet olmamasıdır; (Y) nın ismi tesniye veya
cemi olarak gelebilir.
Not: b-Şayet (لاَ ) nın ismi tesniye veya cem-i müzekker-i sâlim
gelirse, yâ ( ي) üzere mebnîdir denir:

لاَ نَصْرَائِيَّيْنِ وَلاَ نَصْرَانِيّينَ فِى الْمَدِينَةِ.
Şehirde ne iki, ne de daha
çok Hıristiyan vardır.

c-Cem-i müennes-i sâlimin tâ (-) sı kesreli olabileceği gibi,
fethalı olması da câizdir:

لاَ طَالِبَاتِ فِى الْمَدْرَسَةِ. (لاَ طَالِبَاتَ فِى الْمَدَرْسَةِ
Okulda kızlardan
hiçbiri (hiçbir kız) yoktur.
d-Cem-i mükesserse, müfred isim gibidir:

لاَ رِجَالَ عِنْدَكُمْ.
Yanınızda hiç adam(lar) yok.
e -( لاَ ) nın önüne hemze-i istifhâmiyye gelebilir:

أَلاَ رَجُلَ كَاتِبٌ؟
Hiçbir adam yazmıyor mu?
f-Umûmî olumsuzluk bildirdiği için ismine hiç veya hiçbir
mânâsını kazandırır; tercümede buna dikkat edilmelidir.
g-Haberi (ٌحُصُولٌ، مَوْجُودٌ، كَائِن) gibi umumi manal olursa,
hazfedilebilir:

لابُدَّ

لا شَكَّ

لاَ رَیْب

1.Ärız Mebnî: Normalde mu’rabken bazı şartlarla mebnî olan kelimedir.
2.Umûmî olumsuzluk bildiren (لاَ ) ya, Cinsinin Hükmünü Nehyeden
veya le’n-nafiye li’l-cins (ِلاَ النَّافِيَةُ لِلْجِنْس) denir.

Ârız Mebnîler, Arapça dilbilgisinde önemli bir konudur. Bu kelimeler, normalde çekimli (muğrab) olmaları gereken halde bazı özel şartlar nedeniyle çekimsiz (mebni) hale gelen kelimelerdir. İsterseniz daha detaylı olarak inceleyelim:

1. Müfred Alem İçin Kullanılan Münadâlar:
   • Müfred alem, özel ismin izafet veya şibhi izafet olmaması durumunu ifade eder.
   • Bu kelimeler, ismi söylemeksizin yapılan sesleniş türüne (nekre-i maksude) örnektir.
   • Ref alameti üzere mebnidirler.
   • Örnek: “يا أَحْمَدُ” (Ey Ahmet! – müfred alem); “يا مُؤْمِنُ” (Ey müslüman – nekre-i maksude)
2. 11 ile 19 Arası Sayılar:
   • Bu sayılar, arız mebni kategorisinde değerlendirilir.
   • Birler ve onlar basamağı fetha üzere mebnidir.
   • Örnek (ref hali): “جاء أربعةَ عشرَ رجلاً” (Ondört adam geldi – fail oluşu)
   • Örnek (nasb hali): “رأيتُ تِسعةَ عشرَ رَجُلا” (On dokuz adam gördüm – meful oluşu)
   • Örnek (cer hali): “سَلّمتُ على تِسْعةَ عشرَ رَجُلا” (On dokuz adama selam verdim – mecruur oluşu)
3. Umumi Olumsuzluk Bildiren “لا” (La)’nın İsmi:
   • “لا” (La), umumi olumsuzluk bildiren bir ifadedir.
   • Belirli şartlar altında nasb alametleri üzere mebni kabul edilir.
   • İsim müfred olmalı, nekre olmalı, muza’af olmamalı, muza’afa benzer (şibh-i muza’af) olmamalı.
   • Örnek: “لا رَجُلَ في الطريق” (Yolda hiç adam yok)
4. Diğer Durumlar:
   • İki basamaklı sayılar müzekker için kullanıldığında birler basamağı müennes, onlar basamağı müzekker olur.
   • Örnek: (müennes) “أرْبعَ عشْرةَ” (müzekker) “أرْبعةَ عشَرَ”